Veel bureaustoelen zitten niet goed, Arbo 2003
Commentaren
Transcriptie
Veel bureaustoelen zitten niet goed, Arbo 2003
arbo nr. 11 | 2003 nr. 11 | 2003 42 visie Ideale zithouding alleen bij kantelmechanisme Meeste bureaustoelen zitten niet goed HUGO BOS fysiotherapeut en manager ergonomie bij Ergobrain, [email protected] Steeds meer werknemers verrichten hun werk van achter hun bureau. Om rugklachten te voorkomen is een goede zithouding daarbij van groot belang. Die is voor langdurige bureauwerkzaamheden anders dan voor korte klussen. Voor korte bezigheden is een actieve houding aan te bevelen, voor lange een passieve. Toch lenen de meeste bureaustoelen zich maar voor één zithouding. Welke zitten wel goed? met de bekkenhoek. Deze hoek moet ruimer zijn dan 108 graden en komt overeen met de hoek tussen bovenbenen en romp (nummer 4, figuur 1). Een open bekkenhoek (meer dan negentig graden) vermindert de neiging van het bekken om achterover te kantelen; zie figuur 4. De bekkensteun dient zich op de hoogte van de broekriem te bevinden; dat is ter hoogte van de bovenkant van het bekken (nummer 3, figuur 1). Dus niet in de holling van de rug. Het bekken moet namelijk worden ondersteund en niet de rug. Wanneer het bekken zich in de goede positie bevindt (rechtop), zal ook de rug zich in de juiste positie bevinden (lichte holling onder in de rug). gepositioneerd is, zal ook de wervelkolom zich in de goede houding bevinden. Over het belang hiervan bestaat eigenlijk weinig verschil van mening. De vraag is waardoor houdingsverval (een onderuit gezakte houding) ontstaat. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is een goed inzicht gewenst in de mechanische krachten die inwerken op de rug. STATISCHE SPIERSPANNING Het doel van een goede zithouding is om de natuurlijke S-vormige kromming van de wervelkolom te behouden, terwijl de spieren van nek en rug zo ontspannen mogelijk zijn. Dit laatste is essentieel, omdat zitten een statische activiteit is. Wanneer de spieren continu aangespannen zijn, zal de doorbloeding afnemen en gaan afvalstoffen zich daardoor ophopen. Dit kan uiteindelijk leiden tot verzuring en pijnklachten. Pijn/ongemak In de huidige normen voor bureaustoelen worden richtlijnen gegeven met betrekking tot zithoogte, zitdiepte enzovoort. Tevens wordt een opsomming gemaakt van diverse soorten bewegingsmechanismen. Het bewegingsmechanisme (onder de stoel) moet dynamisch en bewegelijk zitten mogelijk maken. In dit artikel wordt ingegaan op de ideale instelling van de zitting en rugleuning en welk bewegingsmechanisme aan te bevelen is. Hiervoor is het noodzakelijk om eerst meer inzicht te krijgen in de anatomie en biomechanica van de rug en het bekken en in de rol van statische belasting. Administratief werk wordt vaak zittend verricht. Het is statisch werk met een grote belasting voor nek en rug. De hoeveelheid statisch administratief werk is de laatste jaren nog verder toegenomen doordat steeds meer taken via de computer worden afgehandeld. Taken die vroeger nog beweging vroegen, zoals een berichtje doorgeven aan een collega, gaan nu via e-mail. De bestaande normen en richtlijnen voor bureaustoelen zijn vooral gericht op aspecten als veiligheid, duurzaamheid, verstelbaarheid van de zithoogte, zitdiepte en hoogte van de armleggers. Een kantelmechanisme ter bevordering van bewegelijkheid T:+32(0)3 230 19 75 wordt (slechts) als optioneel gezien, zie bijvoorbeeld het AI-Blad nr. 7 met de titel ‘Kantoren’. In beleidsregels (NPR 1813) worden diverse mechanismen voor bewegelijkheid beschreven: neigmechaniek, kantelmechaniek, synchroonmechanisme enzovoort. Maar er wordt geen aanbeveling gedaan voor het bewegingsmechanisme of de vorm van bewegelijkheid. IDEALE ZITPOSITIE Tijdens ‘passief’ zitten – dat is zitten waarbij de rugleuning wordt gebruikt – dient de zitting tien graden achterover gekanteld te zijn (nummer 1, figuur 1). Op deze manier wordt in combinatie met de bekkensteun een goede ondersteuning gegeven aan het bekken en de rug. In het gedeelte over biomechanica wordt dit nader toegelicht. De hoek tussen het achterste deel van de zitting en het onderste deel van de rugleuning dient minder dan negentig graden te zijn. Deze hoek wordt de zogenaamde bekkenhoek genoemd (nummer 2, figuur 1). Hiermee wordt de natuurlijke stand van het lichaam zoveel mogelijk gevolgd en wordt het bekken maximaal ondersteund. De hoek van de rugleuning is de hoek tussen het voorste eenderde deel van de zitting en het bovenste tweederde deel van de rugleuning, niet te verwarren arbo visie 43 Beeld: Frog Design, Hedel Figuur 1. Ideale zitpositie ANATOMIE WERVELKOLOM De wervelkolom bestaat uit 24 wervels met daartussen tussenwervelschijven. Een tussenwervelschijf bestaat uit een vochtige kern (discus) en een omhulsel van overwegend collagene vezels (annulus). In recent onderzoek (Wilke, Andersson/Nachmeson, Williams/Mc Kenzie) is aangetoond dat de druk in een tussenwervelschijf in de onderrug aanzienlijk hoger is bij een zithouding met bolle onderrug dan bij een zithouding met een holle onderrug (‘rechte’ rug). Ook verplaatst een tussenwervelschijf zich in een dergelijke houding naar achteren (Mc Kenzie e.a.). Dit kan op den duur leiden tot uitstulping van de tussenwervelschijf en het scheuren van de collagene vezels. We spreken dan van een hernia. Bij een hernia kan een tussenwervelschijf tegen de zenuwbanen duwen en deze zo afknellen dat een scherpe pijn in het been (ischias) en eventueel krachts- en gevoelsverlies optreden. Voor een goede zithouding is de positie van het bekken dus essentieel. Wanneer het bekken goed www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu Verharding van de spieren Minder beweging Verzuring Statische spierarbeid Ophoping afvalstoffen Slechte doorbloeding Figuur 2. Statische spierspanning BIOMECHANICA Zoals reeds aangegeven is de positie van het bekken essentieel voor de juiste houding van de rug. Hier wordt uitgelegd wat er in de rug gebeurt wanneer iemand gaat zitten vanuit een staande positie. Tijdens staan (figuur 3) is het bekken licht naar voren gekanteld. Hierdoor behoudt de rug zijn natuurlijke kromming. De onderrug is licht hol, het borstgedeelte licht bol en de nek wederom hol. Wanneer iemand gaat zitten (figuur 4), zal allereerst de heup gaan buigen. Tot zo’n zestig graden buiging heeft dit geen noemenswaardige invloed op de stand van het bekken; de buiging komt volledig uit de heup. Bij zitten op een bureaustoel moet de heup echter negentig graden of meer worden gebogen. Hierbij ontstaat, bij meer dan zestig graden buiging van de heup, een draaimoment op het bekken. De heup » F:+32(0)3 230 19 78 nr. 11 | 2003 arbo visie 45 VCA EXAMENBURO voor bedrijven en particulieren Voor facetgewrichten gesloten Facetgewrichten geopend Basis veiligheid 20° Veiligheid voor Leidinggevenden 45° Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden 15° Ondersteuning zitbeen en staartbeen Examens in diverse talen NEDERLANDS - TURKS - DUITS - ENGELS - FRANS - PORTUGEES Figuur 3. Het bekken tijdens staan Mocht onverhoopt de taal die u zoekt er niet bij zijn neem dan even contact met ons op. E-mail: [email protected] - Website: www.vca-safex.nl <http://www.vca-safex.nl/> Figuur 5. Steunpunten van het bekken tijdens zitten Facetgewrichten gesloten Facetgewrichten gesloten 5° Tel_010-4822222 - Fax_010-4831141 5° Ondersteuning bekken Ondersteuning bekken Staartbeen los van zitting Staartbeen los van zitting Ondersteuning zitbenen Figuur 4. Achterover kantelen van het bekken tijdens zitten werkt nu als een soort hefboom die het bekken achterover doet kantelen (zie groene pijl). Wanneer er geen tegenkracht is (figuur 5), wordt het bekken achterover gekanteld. We zitten nu met een bolle rug hetgeen een aanzienlijke belasting betekent voor de rug. BATTERIJ LEEG? : Nieuw ...TOCH NIET! DE OPLAADBARE STREAMLIGHT SL-20XP/LED*, NU MET MINSTENS EEN UUR RESERVELICHT! Het zal je maar gebeuren: lege batterij! Kan levensgevaarlijk zijn. Safety-Lux introduceert daarom exclusief voor de Benelux de wereldprimeur van STREAMLIGHT®: oplaadbare staaflantaarns met halogeenlicht én LEDs. Deze geven minstens een uur reservelicht nadat de batterij door de felle halogeenlamp zou zijn uitgeput. Safety-Lux Nederland B.V. www.safety-lux.nl Nijverheidswerf 37 NL-1402 BV Bussum PROFITEER NU VAN 25% INTRODUCTIEKORTING! Halogeenlamp 28.000 candlepower; brandduur 1,5 uur met NiCd-batterij + daarna LEDs nog ca. 1 uur op ‘lege’ batterij; brandduur LEDs op volle batterij: ruim 100 uur. *Ook leverbaar 3C-XP, voor niet-oplaadbare batterijen. Informeer bij Safety-Lux 035 - 691 44 76. T:+32(0)3 230 19 75 Om het achterover kantelen van het bekken tegen te gaan is een tegenkracht nodig (figuur 6). Deze tegenkracht kan bestaan uit een tegenkracht van de bekkensteun (blauwe pijl rechtsboven), of uit spierkracht als gevolg van het aanspannen van de rugspieren (rode pijl). De bekkensteun (blauwe pijl) voorkomt weliswaar het achterover kantelen van het bekken, maar veroorzaakt tegelijkertijd een afschuifkracht (onderste blauwe pijl) waardoor men onderuitglijdt. De bekkensteun of elke andere vorm van rugondersteuning duwt de gebruiker als het ware uit de stoel. Het continu aanspannen van de rugspieren om achterover kantelen van het bekken te voorkomen is geen goede oplossing. Het voortdurend aanspannen van de spieren veroorzaakt immers verzuring van deze spieren. Bovendien zal men ‘automatisch’ onderuitzakken, vooral wanneer men geconcentreerd en gedurende langere tijd bezig is. Een achterover gekantelde zitting (figuur 7) kan de afschuifkrachten goed opvangen. Het bekken wordt goed ondersteund www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu Ondersteuning zitbenen Figuur 6. Afschuifkrachten tijdens zitten Facetgewrichten gesloten 5° Ondersteuning bekken Staartbeen los van zitting Ondersteuning zitbenen Figuur 7. Opheffen van de afschuifkrachten bij een aflopende zitting en kantelt niet achterover. Naast de kanteling van de zitting kan ook de wrijving van de zitting ten opzichte van de benen de afschuifkracht tegengaan, echter nooit volledig omdat dan een oncomfortabele rek op de huid van billen en bovenbenen ontstaat. De wrijving hangt af van de stroefheid van de bekleding en van het oppervlak van de zitting (benen zoveel mogelijk ondersteunen). Samenvattend kan worden gesteld dat kanteling van de zitting de afschuifkracht opheft. De wrijving van de zitting is hiervoor nooit voldoende, maar kan wel ondersteunen bij het verminderen van de afschuifkrachten. » F:+32(0)3 230 19 78 arbo nr. 11 | 2003 nr. 11 | 2003 46 visie arbo visie 47 Figuur 8. Actief zitten ACTIEF VERSUS PASSIEF ZITTEN Tijdens werkzaamheden waarbij men weinig beweegt (langdurig dezelfde houding) is de passieve manier van zitten met ondersteuning van de rug het meest geschikt. Actief zitten vraagt veel kracht van de (rug)spieren en is daarom voor langdurig statisch werk minder geschikt. Bij statisch aangespannen spieren treedt immers verzuring op, waardoor deze statische houding niet langdurig volgehouden kan worden. Wanneer men meer actievere taken vervult en de houding regelmatig verandert, verdient een actieve manier van zitten de voorkeur. Het voorover kantelen van de zitting tijdens actief zitten bevordert het voorover kantelen van het bekken, waardoor de houding duidelijk verbetert. Stoelen met een zogenaamd free float mechanisme kunnen over het algemeen het best voorover kantelen en ondersteunen daarmee optimaal deze actieve manier van zitten (figuur 8). STOELMECHANISME De meeste moderne bureaustoelen bevorderen dynamisch zitten doordat zitting en rugleuning meebewegen wanneer men voor- dan wel achterover leunt. Er worden diverse soorten mechanismen toegepast. » Synchroonmechanisme Het synchroonmechanisme, waarbij de zitting in een vaste verhouding tot de rugleuning beweegt, is het meest voorkomende mechanisme. Wanneer de zitting een graad achterover kantelt, kantelt de rugleuning twee of drie keer zoveel achterover. Bij een synchroonstoel kantelt de zitting onvoldoende achterover, waardoor de afschuifkrachten onvoldoende worden opgevangen. Dit kan ertoe leiden dat men onderuitzakt, en dat komt de houding niet ten goede. Doordat de rugleuning twee tot drie keer zoveel achterover kantelt als de zitting, wordt de kijkafstand tot het beeldscherm vaak te groot (figuur 9a). Als reactie hierop gaan gebruikers naar voren buigen om de kijkafstand te verkleinen (figuur 9d), zodat de tekst op het beeldscherm weer beter leesbaar wordt. Tijdens actief zitten (naar voren leunen) beweegt de zitting onvoldoende mee naar voren. Daardoor kantelt het bekken minder makkelijk naar voren en als gevolg daarvan is de rug sterker gebogen (figuur 9b). » Multidynamische stoelen Een tweede veelvoorkomend mechanisme is dat van de multidynamische stoelen (ook wel free float). Bij dit mechanisme kunnen zitting en rugleuning Figuur 11a. Passief zitten bij een bracingmechanisme Figuur 11b. Middenpositie bij een bracingmechanisme onafhankelijk van elkaar bewegen, dus niet zoals bij het synchroonmechanisme in een vaste verhouding. Bij passief zitten kantelt de zitting onvoldoende achterover (figuur 10a). Bij actief zitten (figuur 10c) kantelt de zitting juist goed naar voren. Multidynamische stoelen zijn daarom vooral geschikt voor een actieve manier van zitten. Het is daarbij aan te bevelen om hoger te gaan zitten dan gebruikelijk (heuphoek meer dan negentig graden). Dit betekent dat het bureau hoger moet worden ingesteld. Bij gebruik van deze stoelen moet het werkblad dus in hoogte kunnen worden versteld (traploos elektrisch of per gasveer). » Kantelmechanisme Tot slot de stoelen met een zogenoemd kantelmechanisme (het bracingmechanisme is hiervan een voorbeeld). Hierbij staan rugleuning en zitting in een vaste hoek ten opzichte van elkaar. Deze hoek kan meestal worden ingesteld tussen 85 en 100 graden (bij voorkeur een hoek van of meer dan Figuur 11c. Actief zitten bij een bracingmechanisme negentig graden). Tijdens passief zitten moet de zitting minimaal tien graden achterover gekanteld zijn. Bij een ‘bracingstoel’ blijft de rugleuning relatief rechtop. Dat heeft als voordeel dat men relatief rechtop blijft zitten en de kijkafstand niet te groot wordt (figuur 11a en b). Dit in tegenstelling tot synchroonstoelen waarbij dit vaak wel het geval is. Tijdens actief zitten kantelt de zitting mee naar voren en blijft de rugleuning aansluiten op de rug van de gebruiker (figuur 11c). SLOTBESCHOUWING Bestaande normen geven weinig uitsluitsel over welke stoel het best kan worden aangeschaft, omdat er alleen aspecten als zithoogte en zitdiepte in worden besproken. Uit het voorgaand betoog blijkt dat de meest voorkomende bureaustoel (synchroonstoel) grote nadelen heeft met betrekking tot de ideale zithoek en de neiging van de zitting en rugleuning. De bureaustoel met een bracingkantelmechanisme voldoet wel aan deze eisen, en op zo’n stoel ‘zit u dus wel goed’. » MEER INFO » dr. ir. R.H.M. Goossens en prof. dr. ir. C.J. Snijders, Biomechanische aspecten van een kantoorstoel, Figuur 9d. Verkorten van de kijkafstand door vooroverbuigen T:+32(0)3 230 19 75 Figuur 9a. Passief zitten bij een synchroonmechanisme Figuur 9b. Middenpositie bij een synchroonmechanisme Figuur 9c. Actief zitten bij een synchroonmechanisme Figuur 10a. Passief zitten bij een multidynamisch mechanisme Figuur 10b. Middenpositie bij een multidynamisch mechanisme Figuur 10c. Actief zitten bij een multidynamisch mechanisme Erasmus Universiteit Rotterdam, mei 1997 » F.S. Faiks, S.M. Reinecke, Investigation of spinal curvature while changing posture during sitting » prof. dr.ir. C.J. Snijders, Ontwerpcriteria voor zitondersteuningen, Erasmus Universiteit Rotterdam » M.M. Williams, R. McKenzie, A comparison of the effects of two sittings postures on back and reffered pain, Spine, vol 16, nr 10, 1991, pag. 1185-1190 » B.J.G. Anderson, R. Örtengren, A. Nachemson and E. Elfström, Lumbar Disc pressure and myelektric back muscle activity during sitting, Scan J of Rehab Med, 6, 1974, pag. 128-133 » A.C. Mandal, The seated man, J of Clin Chiropractic, pag. 4-25 » M. Ritter, Beschouwing van een bureaustoel, 1996, afstudeerverslag aan de Haagsche School, pag. 10-21 » H.J. Wilke e.a., New in Vivo Measurements of Pressures in the Intervertebral Disc in Daily Life, SPINE, in Volume 24, number 8, 1999, pag. 755-762 » Scand J Rehab, Lumbar disc pressure and myoelectric back muscle activity during sitting (studies on a experimental chair), Med 6, 1974, pag 104-114 » AI-7 Kantoren, P. Voskamp, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2000 www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu SAMENVATTING Op de ideale bureaustoel kun je zowel een actieve als een passieve zithouding aannemen. Die actieve houding is aanbevolen bij korte werkzaamheden, terwijl voor langdurige werkzaamheden de meer ondersteunende passieve houding als optimaal geldt. Voor een actieve zithouding moet een stoel voorover kunnen kantelen, voor een passieve juist achterover. De meeste bureaustoelen zijn echter verre van ideaal. Dat komt omdat hun bewegingsmechanisme ongeschikt is om de stoel voldoende te laten kantelen. Het meest voorkomende synchroonmechanisme voldoet wat dat betreft zelfs het minst. Alleen bureaustoelen met een bracingkantelmechanisme bieden voldoende kantelmogelijkheden. Meeste bureaustoelen zitten niet goed F:+32(0)3 230 19 78
Vergelijkbare documenten
Computer ergonomie 2 NL
Erasmus Universiteit Rotterdam, mei 1997
» F.S. Faiks, S.M. Reinecke, Investigation of spinal curvature while changing posture during sitting
» prof. dr.ir. C.J. Snijders, Ontwerpcriteria voor zito...