Veel bureaustoelen zitten niet goed, Arbo 2003

arbo
nr. 11 | 2003
nr. 11 | 2003
42 visie
Ideale zithouding alleen bij
kantelmechanisme
Meeste bureaustoelen
zitten niet goed
HUGO BOS
fysiotherapeut en manager ergonomie
bij Ergobrain, [email protected]
Steeds meer werknemers verrichten hun werk van achter hun bureau.
Om rugklachten te voorkomen is een goede zithouding daarbij van
groot belang. Die is voor langdurige bureauwerkzaamheden anders
dan voor korte klussen. Voor korte bezigheden is een actieve houding
aan te bevelen, voor lange een passieve. Toch lenen de meeste bureaustoelen zich maar voor één zithouding. Welke zitten wel goed?
met de bekkenhoek. Deze hoek moet ruimer zijn
dan 108 graden en komt overeen met de hoek tussen
bovenbenen en romp (nummer 4, figuur 1). Een
open bekkenhoek (meer dan negentig graden) vermindert de neiging van het bekken om achterover
te kantelen; zie figuur 4.
De bekkensteun dient zich op de hoogte van de
broekriem te bevinden; dat is ter hoogte van de
bovenkant van het bekken (nummer 3, figuur 1).
Dus niet in de holling van de rug. Het bekken moet
namelijk worden ondersteund en niet de rug.
Wanneer het bekken zich in de goede positie bevindt
(rechtop), zal ook de rug zich in de juiste positie
bevinden (lichte holling onder in de rug).
gepositioneerd is, zal ook de wervelkolom zich in
de goede houding bevinden. Over het belang hiervan bestaat eigenlijk weinig verschil van mening.
De vraag is waardoor houdingsverval (een onderuit
gezakte houding) ontstaat. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is een goed inzicht gewenst in
de mechanische krachten die inwerken op de rug.
STATISCHE SPIERSPANNING
Het doel van een goede zithouding is om de natuurlijke S-vormige kromming van de wervelkolom
te behouden, terwijl de spieren van nek en rug zo
ontspannen mogelijk zijn. Dit laatste is essentieel,
omdat zitten een statische activiteit is. Wanneer de
spieren continu aangespannen zijn, zal de doorbloeding afnemen en gaan afvalstoffen zich daardoor
ophopen. Dit kan uiteindelijk leiden tot verzuring
en pijnklachten.
Pijn/ongemak
In de huidige normen voor bureaustoelen worden
richtlijnen gegeven met betrekking tot zithoogte,
zitdiepte enzovoort. Tevens wordt een opsomming
gemaakt van diverse soorten bewegingsmechanismen. Het bewegingsmechanisme (onder de stoel)
moet dynamisch en bewegelijk zitten mogelijk maken.
In dit artikel wordt ingegaan op de ideale instelling
van de zitting en rugleuning en welk bewegingsmechanisme aan te bevelen is. Hiervoor is het noodzakelijk om eerst meer inzicht te krijgen in de anatomie en biomechanica van de rug en het bekken
en in de rol van statische belasting.
Administratief werk wordt vaak zittend verricht.
Het is statisch werk met een grote belasting voor
nek en rug. De hoeveelheid statisch administratief
werk is de laatste jaren nog verder toegenomen
doordat steeds meer taken via de computer worden
afgehandeld. Taken die vroeger nog beweging vroegen, zoals een berichtje doorgeven aan een collega,
gaan nu via e-mail.
De bestaande normen en richtlijnen voor bureaustoelen zijn vooral gericht op aspecten als veiligheid,
duurzaamheid, verstelbaarheid van de zithoogte,
zitdiepte en hoogte van de armleggers. Een kantelmechanisme ter bevordering van bewegelijkheid
T:+32(0)3 230 19 75
wordt (slechts) als optioneel gezien, zie bijvoorbeeld
het AI-Blad nr. 7 met de titel ‘Kantoren’. In beleidsregels (NPR 1813) worden diverse mechanismen
voor bewegelijkheid beschreven: neigmechaniek,
kantelmechaniek, synchroonmechanisme enzovoort. Maar er wordt geen aanbeveling gedaan
voor het bewegingsmechanisme of de vorm van
bewegelijkheid.
IDEALE ZITPOSITIE
Tijdens ‘passief’ zitten – dat is zitten waarbij de
rugleuning wordt gebruikt – dient de zitting tien
graden achterover gekanteld te zijn (nummer 1,
figuur 1). Op deze manier wordt in combinatie met
de bekkensteun een goede ondersteuning gegeven
aan het bekken en de rug. In het gedeelte over
biomechanica wordt dit nader toegelicht.
De hoek tussen het achterste deel van de zitting en
het onderste deel van de rugleuning dient minder
dan negentig graden te zijn. Deze hoek wordt de
zogenaamde bekkenhoek genoemd (nummer 2,
figuur 1). Hiermee wordt de natuurlijke stand van
het lichaam zoveel mogelijk gevolgd en wordt het
bekken maximaal ondersteund.
De hoek van de rugleuning is de hoek tussen het
voorste eenderde deel van de zitting en het bovenste
tweederde deel van de rugleuning, niet te verwarren
arbo
visie 43
Beeld: Frog Design, Hedel
Figuur 1. Ideale zitpositie
ANATOMIE WERVELKOLOM
De wervelkolom bestaat uit 24 wervels met daartussen tussenwervelschijven. Een tussenwervelschijf
bestaat uit een vochtige kern (discus) en een omhulsel van overwegend collagene vezels (annulus).
In recent onderzoek (Wilke, Andersson/Nachmeson,
Williams/Mc Kenzie) is aangetoond dat de druk in
een tussenwervelschijf in de onderrug aanzienlijk
hoger is bij een zithouding met bolle onderrug dan
bij een zithouding met een holle onderrug (‘rechte’
rug). Ook verplaatst een tussenwervelschijf zich in
een dergelijke houding naar achteren (Mc Kenzie e.a.).
Dit kan op den duur leiden tot uitstulping van de
tussenwervelschijf en het scheuren van de collagene vezels. We spreken dan van een hernia. Bij een
hernia kan een tussenwervelschijf tegen de zenuwbanen duwen en deze zo afknellen dat een scherpe
pijn in het been (ischias) en eventueel krachts- en
gevoelsverlies optreden.
Voor een goede zithouding is de positie van het
bekken dus essentieel. Wanneer het bekken goed
www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu
Verharding
van de spieren
Minder beweging
Verzuring
Statische
spierarbeid
Ophoping afvalstoffen
Slechte doorbloeding
Figuur 2. Statische spierspanning
BIOMECHANICA
Zoals reeds aangegeven is de positie van het bekken
essentieel voor de juiste houding van de rug. Hier
wordt uitgelegd wat er in de rug gebeurt wanneer
iemand gaat zitten vanuit een staande positie.
Tijdens staan (figuur 3) is het bekken licht naar voren
gekanteld. Hierdoor behoudt de rug zijn natuurlijke
kromming. De onderrug is licht hol, het borstgedeelte licht bol en de nek wederom hol. Wanneer
iemand gaat zitten (figuur 4), zal allereerst de heup
gaan buigen. Tot zo’n zestig graden buiging heeft
dit geen noemenswaardige invloed op de stand van
het bekken; de buiging komt volledig uit de heup.
Bij zitten op een bureaustoel moet de heup echter
negentig graden of meer worden gebogen. Hierbij
ontstaat, bij meer dan zestig graden buiging van
de heup, een draaimoment op het bekken. De heup
»
F:+32(0)3 230 19 78
nr. 11 | 2003
arbo
visie 45
VCA EXAMENBURO voor bedrijven en particulieren
Voor
facetgewrichten
gesloten
Facetgewrichten
geopend
Basis veiligheid
20°
Veiligheid voor Leidinggevenden
45°
Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden
15°
Ondersteuning
zitbeen en staartbeen
Examens in diverse talen
NEDERLANDS - TURKS - DUITS - ENGELS - FRANS - PORTUGEES
Figuur 3. Het bekken tijdens staan
Mocht onverhoopt de taal die u zoekt er niet bij zijn neem dan even contact met ons op.
E-mail: [email protected] - Website: www.vca-safex.nl <http://www.vca-safex.nl/>
Figuur 5. Steunpunten van het bekken tijdens zitten
Facetgewrichten
gesloten
Facetgewrichten
gesloten
5°
Tel_010-4822222 - Fax_010-4831141
5°
Ondersteuning
bekken
Ondersteuning
bekken
Staartbeen
los van zitting
Staartbeen
los van zitting
Ondersteuning
zitbenen
Figuur 4. Achterover kantelen van het bekken tijdens zitten
werkt nu als een soort hefboom die het bekken
achterover doet kantelen (zie groene pijl). Wanneer
er geen tegenkracht is (figuur 5), wordt het bekken
achterover gekanteld. We zitten nu met een bolle
rug hetgeen een aanzienlijke belasting betekent
voor de rug.
BATTERIJ LEEG?
:
Nieuw
...TOCH NIET!
DE OPLAADBARE STREAMLIGHT SL-20XP/LED*,
NU MET MINSTENS EEN UUR RESERVELICHT!
Het zal je maar gebeuren: lege batterij!
Kan levensgevaarlijk zijn.
Safety-Lux introduceert daarom exclusief voor de Benelux
de wereldprimeur van STREAMLIGHT®: oplaadbare staaflantaarns met halogeenlicht én LEDs. Deze geven minstens
een uur reservelicht nadat de batterij door de felle
halogeenlamp zou zijn uitgeput.
Safety-Lux Nederland B.V.
www.safety-lux.nl
Nijverheidswerf 37
NL-1402 BV Bussum
PROFITEER NU VAN
25%
INTRODUCTIEKORTING!
Halogeenlamp 28.000 candlepower;
brandduur 1,5 uur met NiCd-batterij
+ daarna LEDs nog ca. 1 uur op ‘lege’ batterij;
brandduur LEDs op volle batterij: ruim 100 uur.
*Ook leverbaar 3C-XP, voor niet-oplaadbare batterijen.
Informeer bij Safety-Lux 035 - 691 44 76.
T:+32(0)3 230 19 75
Om het achterover kantelen van het bekken tegen
te gaan is een tegenkracht nodig (figuur 6). Deze
tegenkracht kan bestaan uit een tegenkracht van
de bekkensteun (blauwe pijl rechtsboven), of uit
spierkracht als gevolg van het aanspannen van de
rugspieren (rode pijl).
De bekkensteun (blauwe pijl) voorkomt weliswaar
het achterover kantelen van het bekken, maar veroorzaakt tegelijkertijd een afschuifkracht (onderste
blauwe pijl) waardoor men onderuitglijdt. De bekkensteun of elke andere vorm van rugondersteuning
duwt de gebruiker als het ware uit de stoel.
Het continu aanspannen van de rugspieren om
achterover kantelen van het bekken te voorkomen
is geen goede oplossing. Het voortdurend aanspannen van de spieren veroorzaakt immers verzuring
van deze spieren. Bovendien zal men ‘automatisch’
onderuitzakken, vooral wanneer men geconcentreerd
en gedurende langere tijd bezig is. Een achterover
gekantelde zitting (figuur 7) kan de afschuifkrachten
goed opvangen. Het bekken wordt goed ondersteund
www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu
Ondersteuning
zitbenen
Figuur 6. Afschuifkrachten tijdens zitten
Facetgewrichten
gesloten
5°
Ondersteuning
bekken
Staartbeen
los van zitting
Ondersteuning
zitbenen
Figuur 7. Opheffen van de afschuifkrachten bij een
aflopende zitting
en kantelt niet achterover. Naast de kanteling van
de zitting kan ook de wrijving van de zitting ten
opzichte van de benen de afschuifkracht tegengaan,
echter nooit volledig omdat dan een oncomfortabele
rek op de huid van billen en bovenbenen ontstaat.
De wrijving hangt af van de stroefheid van de
bekleding en van het oppervlak van de zitting
(benen zoveel mogelijk ondersteunen).
Samenvattend kan worden gesteld dat kanteling
van de zitting de afschuifkracht opheft. De wrijving
van de zitting is hiervoor nooit voldoende, maar
kan wel ondersteunen bij het verminderen van de
afschuifkrachten.
»
F:+32(0)3 230 19 78
arbo
nr. 11 | 2003
nr. 11 | 2003
46 visie
arbo
visie 47
Figuur 8. Actief zitten
ACTIEF VERSUS PASSIEF ZITTEN
Tijdens werkzaamheden waarbij men weinig
beweegt (langdurig dezelfde houding) is de passieve
manier van zitten met ondersteuning van de rug
het meest geschikt. Actief zitten vraagt veel kracht
van de (rug)spieren en is daarom voor langdurig
statisch werk minder geschikt. Bij statisch aangespannen spieren treedt immers verzuring op,
waardoor deze statische houding niet langdurig
volgehouden kan worden. Wanneer men meer
actievere taken vervult en de houding regelmatig
verandert, verdient een actieve manier van zitten
de voorkeur. Het voorover kantelen van de zitting
tijdens actief zitten bevordert het voorover kantelen
van het bekken, waardoor de houding duidelijk
verbetert. Stoelen met een zogenaamd free float
mechanisme kunnen over het algemeen het best
voorover kantelen en ondersteunen daarmee optimaal deze actieve manier van zitten (figuur 8).
STOELMECHANISME
De meeste moderne bureaustoelen bevorderen
dynamisch zitten doordat zitting en rugleuning
meebewegen wanneer men voor- dan wel achterover leunt. Er worden diverse soorten mechanismen toegepast.
» Synchroonmechanisme
Het synchroonmechanisme, waarbij de zitting in
een vaste verhouding tot de rugleuning beweegt, is
het meest voorkomende mechanisme. Wanneer de
zitting een graad achterover kantelt, kantelt de
rugleuning twee of drie keer zoveel achterover. Bij
een synchroonstoel kantelt de zitting onvoldoende
achterover, waardoor de afschuifkrachten onvoldoende worden opgevangen. Dit kan ertoe leiden
dat men onderuitzakt, en dat komt de houding niet
ten goede. Doordat de rugleuning twee tot drie
keer zoveel achterover kantelt als de zitting, wordt
de kijkafstand tot het beeldscherm vaak te groot
(figuur 9a). Als reactie hierop gaan gebruikers naar
voren buigen om de kijkafstand te verkleinen
(figuur 9d), zodat de tekst op het beeldscherm weer
beter leesbaar wordt.
Tijdens actief zitten (naar voren leunen) beweegt de
zitting onvoldoende mee naar voren. Daardoor kantelt het bekken minder makkelijk naar voren en als
gevolg daarvan is de rug sterker gebogen (figuur 9b).
» Multidynamische stoelen
Een tweede veelvoorkomend mechanisme is dat
van de multidynamische stoelen (ook wel free float).
Bij dit mechanisme kunnen zitting en rugleuning
Figuur 11a. Passief zitten bij een
bracingmechanisme
Figuur 11b. Middenpositie bij een
bracingmechanisme
onafhankelijk van elkaar bewegen, dus niet zoals bij
het synchroonmechanisme in een vaste verhouding.
Bij passief zitten kantelt de zitting onvoldoende
achterover (figuur 10a).
Bij actief zitten (figuur 10c) kantelt de zitting juist
goed naar voren. Multidynamische stoelen zijn
daarom vooral geschikt voor een actieve manier
van zitten. Het is daarbij aan te bevelen om hoger
te gaan zitten dan gebruikelijk (heuphoek meer
dan negentig graden). Dit betekent dat het bureau
hoger moet worden ingesteld. Bij gebruik van deze
stoelen moet het werkblad dus in hoogte kunnen
worden versteld (traploos elektrisch of per gasveer).
» Kantelmechanisme
Tot slot de stoelen met een zogenoemd kantelmechanisme (het bracingmechanisme is hiervan
een voorbeeld). Hierbij staan rugleuning en zitting
in een vaste hoek ten opzichte van elkaar. Deze
hoek kan meestal worden ingesteld tussen 85 en
100 graden (bij voorkeur een hoek van of meer dan
Figuur 11c. Actief zitten bij een
bracingmechanisme
negentig graden). Tijdens passief zitten moet de
zitting minimaal tien graden achterover gekanteld
zijn. Bij een ‘bracingstoel’ blijft de rugleuning relatief rechtop. Dat heeft als voordeel dat men relatief
rechtop blijft zitten en de kijkafstand niet te groot
wordt (figuur 11a en b). Dit in tegenstelling tot
synchroonstoelen waarbij dit vaak wel het geval is.
Tijdens actief zitten kantelt de zitting mee naar
voren en blijft de rugleuning aansluiten op de rug
van de gebruiker (figuur 11c).
SLOTBESCHOUWING
Bestaande normen geven weinig uitsluitsel over
welke stoel het best kan worden aangeschaft,
omdat er alleen aspecten als zithoogte en zitdiepte
in worden besproken. Uit het voorgaand betoog
blijkt dat de meest voorkomende bureaustoel
(synchroonstoel) grote nadelen heeft met betrekking tot de ideale zithoek en de neiging van de zitting en rugleuning. De bureaustoel met een
bracingkantelmechanisme voldoet wel aan deze
eisen, en op zo’n stoel ‘zit u dus wel goed’. »
MEER INFO
» dr. ir. R.H.M. Goossens en prof. dr. ir. C.J. Snijders, Biomechanische aspecten van een kantoorstoel,
Figuur 9d. Verkorten van de kijkafstand door vooroverbuigen
T:+32(0)3 230 19 75
Figuur 9a. Passief zitten bij
een synchroonmechanisme
Figuur 9b. Middenpositie bij
een synchroonmechanisme
Figuur 9c. Actief zitten bij
een synchroonmechanisme
Figuur 10a. Passief zitten bij een
multidynamisch mechanisme
Figuur 10b. Middenpositie bij een
multidynamisch mechanisme
Figuur 10c. Actief zitten bij een
multidynamisch mechanisme
Erasmus Universiteit Rotterdam, mei 1997
» F.S. Faiks, S.M. Reinecke, Investigation of spinal curvature while changing posture during sitting
» prof. dr.ir. C.J. Snijders, Ontwerpcriteria voor zitondersteuningen, Erasmus Universiteit Rotterdam
» M.M. Williams, R. McKenzie, A comparison of the effects of two sittings postures on back and
reffered pain, Spine, vol 16, nr 10, 1991, pag. 1185-1190
» B.J.G. Anderson, R. Örtengren, A. Nachemson and E. Elfström, Lumbar Disc pressure and myelektric
back muscle activity during sitting, Scan J of Rehab Med, 6, 1974, pag. 128-133
» A.C. Mandal, The seated man, J of Clin Chiropractic, pag. 4-25
» M. Ritter, Beschouwing van een bureaustoel, 1996, afstudeerverslag aan de Haagsche School, pag. 10-21
» H.J. Wilke e.a., New in Vivo Measurements of Pressures in the Intervertebral Disc in Daily Life,
SPINE, in Volume 24, number 8, 1999, pag. 755-762
» Scand J Rehab, Lumbar disc pressure and myoelectric back muscle activity during sitting (studies on
a experimental chair), Med 6, 1974, pag 104-114
» AI-7 Kantoren, P. Voskamp, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2000
www.esdproducts.eu - [email protected]^products.eu
SAMENVATTING
Op de ideale bureaustoel kun je
zowel een actieve als een passieve
zithouding aannemen. Die actieve
houding is aanbevolen bij korte
werkzaamheden, terwijl voor langdurige werkzaamheden de meer
ondersteunende passieve houding
als optimaal geldt. Voor een actieve
zithouding moet een stoel voorover
kunnen kantelen, voor een passieve
juist achterover.
De meeste bureaustoelen zijn echter
verre van ideaal. Dat komt omdat
hun bewegingsmechanisme ongeschikt is om de stoel voldoende
te laten kantelen. Het meest voorkomende synchroonmechanisme
voldoet wat dat betreft zelfs het
minst. Alleen bureaustoelen met een
bracingkantelmechanisme bieden
voldoende kantelmogelijkheden.
Meeste bureaustoelen zitten niet goed
F:+32(0)3 230 19 78